Ikhil Shraybman - bavuster yidisher shrayber fun Keshenev (Moldove) - iz geboyrn gevorn in 1913 in Vad Rashkev, afn rekhtn zayt Nester (proste Rashkev gefint zikh afn linkn zayt, heyst es shoyn nit in Besarabye, nor in Podolye, oder Ukraine). Er hot zikh gelernt in der hebreisher seminar in Chernovits, vu er hot ongehoybn shraybn noveles. Ikhil Shraybman iz geven tetik in der yidisher literarisher svive in Chernovits, vos er hot es bashraybt in zayn roman "Zibetsnyorike". Der doziker artikl iz ibergedrukt gevorn fun dem yidishn "Forverts", mit benimesdiker derloybenish funem hoypt-redaktor B.S.Sandler.
Shaya Mitelman. 
 
DI CHERNOVITSER KONFERENTS IN MAYN GEMIT UN IN MAYN GEDEKHENISH
Ikhil Shraybman (Keshenev)

A konferents iz haynt a vokhediker gang. Konferentsn - ale montik un donershtik. Mit 90 yor tsurik iz azoyns geven a zeltnkayt. Di chernovitser yidishe shprakh-konferents hot zikh aroysgevizn a zeltn-groyse gesheenish nit nor in der geshikhte fun yidisher literatur un yidish mame-loshn, nayert in der geshikhte fun undzer folk bikhlal. 

In der yidisher literatur af zhargon zenen shoyn demolt breyt gezesn un geshafn khidushim nit nor Mendele, Perets un Sholem-Aleykhem, mit di por tsendlik shraybers arum zey, nor oykh der tsveyter dor, der yunger Sholem Ash, lemoshl, in shoyn demolt geven a nomen af der velt. S’hot nokh ober gefelt di festkayt in di fis, di brokhe m’zol af dem dozikn veg geyn un matsliekh zayn, frukhpern zikh un mern zikh. S’hot gefelt dos kishef-shtekele, vos zol mit eyn makh avekshmitsn dos umgelumperte vort zhargon, un es zol zikh tsevaksn un tseblien, tseefenen zikh vi fartog baym zun-ufgang, tseshpiln zikh mit di shenste nigunim, der doziker groyser krants, di yidishe folklor-simfonye, vos trogt dem nomen - yidish.

Di chernovitser shprakh-konferents iz geven say dos kishef-shtekele, say di brokhe. 

S’iz nit azoy gring un prost ongekumen. Es zenen af der konferents geshen genug raysenishn un kvenklenishn. Afile der groyser Perets hot in di ershte teg gevaklt zikh, nit gehat dos harts a zog tsu ton mitn fuln moyl: yidish! Di hebreish-ekstremistn hobn getaynet: rak hebreish! Di yidish-ekstremistn - nor yidish. Keyner hot zikh nit opgegebn keyn khezhbm, az dos folk vil i yidish, i hebreish. Di chernovitser shprakh-konferents iz far undz khoshev oykh dermit, vos zi hot yidish oysgeglaykht, azoy tsu zogn, mit hebreish. Nishto eyn yidisher shrayber haynt in der velt, vos zol hebreish nit antkegn geyn mit ofene orems. Tsum badoyern, kon men dos nit zogn veygn di hebreishe shraybers. Lomir hofn, az es veln nit muzn avekgeyn keyn naye 90 yor, di dozike tsvey groyse un libe yidishe natsionale tsviling-shprakhn, vi Byalik flegt zogn, zoln zikh arumnemen un haldzn eyne mit der anderer. 

Vi s’iz bavust iz Sholem-Aleykhem af der chernovitser shprakh-konferents nit geven. Er iz demolt gelegn krank af der stantsye Baranovich un hot nor tsugeshikt a briv tsu der konferents. Sholem-Aleykhems briv hot in gemit mit yedn konferents-delegat ongemakht an iberkerenish. On dem dozikn briv, kumt mir for, volt yidish geven farshpilt. Nit der inhalt fun dem briv nor di shpral af velkher Sholem-Aleykhem hot dem briv ongeshribn. 

In konferents-zal hot geersht a shabes-yontevdike shtilkayt ven m’hot geleyent Sholem-Aleykhems briv. Der oylem hot gehert mit ofene mayler. Ot mit aza shprakh darf men redn veygn shprakh! Verter - hoyle perl! Shures - negine. In yeder shure - a shtik neshome funem folk. A shtik folks-khokhme. Hoyle noentkayt un eygnkayt. 

Kegner zenen gevorn veykher. Kvenklendike hobn zikh oysgechukhet, aropgetreset fun zikh di moreshkhoyre. Ot vos yidish iz! Azoy fil raykhkaytn un sheynkaytn in eyn poshetn briv. An oytser. 

Yidn zenen a folk fun nisim un stires. Nemt, lemoshl, aza stire. Mit 90 yor tsurik, take demolt nokh der chernovitser shprakh-konferents, hot zikh ongehoybn der oylim-veyordim fun der yidisher literatur un shprakh. In di tsener, tsvontsiker un draysiker yorn hot zikh di yidishe literatur un di yidishe shprakh tseblit biz hoykher virtuozkayt, in eynike faln afile - genialkayt. Dray groyse yidishe literatur tsenters un shprakh-tsenters in Amerike, ratn-farband un Poyln. Azekhe shprakh-virtuozn vi Moyshe Nadir, Yankev Glatshteyn, Bergelson, Opatoshu, Markish, Leyvik, Hofshteyn un Halkin hobn yidish ongeton in brilyantn un dimentn. Dernokh iz gekumen der "yordim". Fun eyn zayt, fun a tsveytr zayt un fun a driter zayt. Eyn zayt, di blutike hitler-harige, hot umgebrakht undzere leyener; di tsveyte zayt, di stalin-harige - i dem leyener, i dem shrayber; der driter malekhamoves, di asimilyatsye, rukt zikh tsu undz pavolinke mit a shmeykhele af di lipn, mit eydele tritelekh un mit feste haftokhes. Oyb mir veln nit shteyn af der vakh vet zi undz mit der tsayt, mit a kush af di lipn, aynshlungen. Yidish nidert alts arop un arop. Yidishe shrayber zenen nokh haynt do af der velt getseylte. Vu zhe iz do di stire? Efnt uf a nay bukh, ongeshribn fun a hayntikn yidishn shrayber, a bukh lider tsi a proze-bukh, vet ir dort zen dem zelbn glants un di zelbe sheynkaytn, vi in di beste yidish-tsaytn. Un efsher iz dos keyn shum stire nit? Avade iz der vort-kinstler, der shrayber - der hiter un fleger fun zayn shprakh biz in letstn otem, afile ven er blaybt eyner aleyn afn shlakhtfeld. 

Ikh bin geboyrn gevorn finef yor nokh der chernovitser shprakh-konferents. Mayn foter iz geven a proster heymisher yid. Undzer shtub iz nit geven keyn literarishe. Nor zint ikh bin tsu mayn seykhl gekumen gedenk ikh di dray verter "chernovitser shprakh-konferents". Kh’fleg tomid hobn dos gefil, az in yor fun der chernovitser shprakh-konferents bin ikh geboyrn gevorn. Nohk merer: kh’fleg shpeter oft a trakht ton, az di chernovitser shprakh-konferents hot mikh geboyrn. 

Ikh farshtey di hige patriotn, vos bazingen di chernovitser shprakh-konferents oystaychndik, zi iz geshafn gevorn a dank Chernovits tsulib Chernovits. A simen: Elieyzer Shteynbarg, Itsik Manger un andere groyse yidishe shrayber, vos zenen nokh der konferents ufgekumen af der higer chernovitser erd. Ikh farshtey zeyer lokaln patriotizm, nor ikh trakht, az dos iz a bisele shmolblekh far der chernovitser yidisher shprakh-konferents. Di chernovitser shprakh-konferents iz ongehaltn gevorn in Chernovits, kedey tsu leygn dem shtempl "yidish" af der shprakh vos yidn hobn demolt geredt umetum, un kedey uftsuheybn di khshives fun der gantser yidisher literatur, vos hot zikh shoyn demolt ongehoybn shafn in ale ekn velt. Di chernovitser shprakh-konferents hot geboyrn tsendliker groyse yidishe shrayber in Rusland un in Amerike, vos zenen roe tsu shteyn afn leyter, vos heyst velt-literatur, nit af di untershte treplekh. Kh’rekhn nit oys keyn nemen; Bashevis-Zinger iz der eyntsiker laureat fun der nobl-premye in der yidisher literatur. Er iz ober nit der ershter un nit der eyntsiker groyser yidisher shrayber, vos iz mitn fuln moyl vert geven di dozike hoykhe opshatsung. Meglekh a bisele frier un a bisele fester vi Bashevis-Zinger. 
 
Romanized by Shaya Mitelman.

Back to the FIRST YIDDISH LANGUAGE CONFERENCE home page
 
Back to
Feedback, questions: send e-mail to Iosif_Vaisman@unc.edu