FIRST YIDDISH LANGUAGE CONFERENCE
 
Zhitlovski un Tshernovits 
Shikl Fishman
Fragments from the article, that will be published in "Afn Shvel" 

khaim zhitlovski (1865-1942) iz geven eyner fun di lekhatkhilhadike farrufers fun der tshernovitser konferents fun 1908. der ruf iz aroys dafke fun der bronks, beys nosn birnboyms ershtn vizit keyn amerike demolt. hot nosn birnboim (zikh gefilt vi a gekrivdeter in tsveyen un a shtark baevlter: ershtns, veyl hertsl hot bey im, in meshekh fun di mitele 90er yorn, gehat "tsugegnvet" di tsionistishe bavegung, un, tsveytns, vayl di estrayhish-ungerishe monarhie hot bay im tsugegnvet di parlement-valn fun 1906, ven birnboym hot kandidirt tsum parlement vi der farshteyer fun der betshutsher gegnt. dokh iz er geven greyt ayntsushteln, az nisht zhitlovski un nisht pinski veln im fun der vayter amerike "bagonvenen". un zayn hashoreh hot zikh aroysgevizn tsu zayn a barebtikte. tsurik geshmuest, hobn di tsvey oybn dermante "amerikaner" (geven oykh a driter, fun der teater-velt - a velt mit velkher birnboym hot a gants lebn angehaltn farbindungen, i nokh far zayn yidishizm i nokh dem), pinski un zhitlovski, gor shtark bavirkt dem ongegebenem seyder-hayom fun der planirter asife. zey hobn beyde zeyer gevolt zikh bavorenen az di konferents zol nit vern stam a "teoretisher shlabtfeld" un zol zikh opgebn der iker mit "praktishe inyenim" letoyves yidish. nu, der mentsh trakht un got lakht. di konferents hot zikh koym, koym geaynikt - nokh a gantser vokh debatirn - oyf der rezolutsie, az "yidish iz a natsionale shprakh fun yidishn folk" un mit ot dem "oyftn" iz zi arayn in der geshikhte. 

tsvantsik yor shpeter keyn tsentn yobiley fun der "konferents" hot men nit opgemerkt, mistome vayl oygust 1918 iz nokh di ershte velt-milkhome geven in fuln bren. nor in 1928 hobn zikh shoyn yo bavizn etlebe opshatsungen. di barimtste zenen efsher geven di negative meynungen fun bundishe un krub-tsu-bundishe tuers (lemoshl, n. mayzel, n.prilutski, g.pludermaher, kh.sh.kazdan un m.a.zilberfarb), a negativer gang vos hot mamshikh geven un fartift di negativkeyt fun ester frumkinen nokh beys un bald nokh der konferents. oykh zhitlovski hot demolt (1928) in der niu-yorker tsukunft zikh oysgedrikt vegn der konferents, nor zayn meynung iz shoyn geven i a mer balansirte, i a mer komplitsirte. in di farlofene tsvantsik yor hot zikh a sakh gehot gebitn. di estraykh-ungerishe monarkhie iz zikh tsefaln un oyf ir ort zenen oyfgekumen di naye melukhelekh fun tsentral- un dorem-mizrah- eyrope. dos tsarishe rusland iz oykh zikh tsefaln un akhuts dem komunistishn rezhim zenen oyfn amolikn tsaristishn shtakh oyfgekumen di naye baltishe melukhelekh. ot di beyde imperies un oykh dos tseshlogene daytshland hobn oyfgegebn di poylishe shtokhim vos zey hobn gehat farnumen in meshekh fun yorhunderter un dos naye poyln hot bald tsugehabt fun dem nokh opgeshvakhtn rusland eynike vaysrusishe un ukraynishe shtohim. far yidn iz oykh geven vikhtik vos di otomanish-terkishe imperie iz nit nor bimet vi in gantsn aroysgeshtoysn gevorn fun eyrope, nor vos in miteln-mizrakh zenen ire nit- anatolishe pravintsn (erets-yisroel besoykhem) gevorn oder frantsoyzishe oder britishe "mandatn". di yidishe realitet hot zikh radikal gebitn, legabe der fun mit tsvontsik yor frier. zi iz gevorn a mer tseshpoltene un a mer ophengike in nit-stabile, nit iberik yidn-frayndlehe (shoyn opgeredt vegn di ofn fashistishe un komunistishe) rezhimen. (agav, punkt dos hot nokh het far der milkhome foroysgezogt nosn birnboym, der tomed gloybiker in der "on-kumendiker demokratizatsie" fun estraykh-ungern un fun rusland.) ot di gebitene realitet hot zhitlovski geven gedarft nemen in batrakht ven er hot in 1928 opgeshatst di oyftuen un di durhfalen fun "tshernovits". zol der hayntiker leyener aleyn mishpetn tsi er hot dos take epes an ofn geton. 

pozitive oyftuen loyt zhitlovskin iz der grester nitsokhn fun "tshernovits" geven "di neshome zayne, di shtoltse, gerekhte, di durkhgeglite, mit an emeser libe un tifn derekh-erets tsu folk un shprakh". zhitlovski shraybt afilu tsu "alts vos mir hobn far di tsvontsik yor oyfgeton, in dem oyfboy fun undzer moderner veltlekher kultur ... oyf di felder fun dertsiung, literatur, prese, un teater" tsu der "neshome fun tshernovits." ven zhitlovski probirt in kurtsn definirn vos er meynt eygntlekh mit ot dem gefligletn oysdruk, "di neshome fun tshernovits", farruft er zikh oyfn tsurikshlaydern di anti-yidish-meynungen un shtelungen funem hebraistishn tsionism, fun der asimilatsie un fun der ortodoksie. farshteyt zikh, az fun aza modernem denker vi zhitlovski voltn mir gemegt hofn oyf konkretere bagrifn vi stam di romanitishe "neshome" ("di shprakh iz di neshome fun folk" a’a azelkhe farshpreyte mistishe formulirungen). azoy tsi azoy, hot zhitlovski ober gezen in yidish (un in "tshernovits" vi dos ort vu men hot aroysgevizn koved far yidish) a "kegnshtrom vos vet farnemen punkt aza khoshevn plats in dem geshikhtlebn gang fun der mentshheyt vi ale andere progresive felker". yidish iz loyt zhitlovskin (un nisht nor bay zhitlovskin), leheypekh tsum reaktsionern hebreish, geven der derekh-hamelekh tsu a progresiver tsukunft far yidn, in di mekhtike reyen fun ale andere progresive felker. yidish un yidishizm zenen bay zhitlovskin geven vikhtike elementn un koykhes in shaykhes i mit veltlekhkeyt, i mit progresivkeyt, in kamf kegn di tseshtererishe koykhes tsvishn yidn vos zenen geshtanen faraynikt kegn yidish. tsu ot der progresivkeyt hot mashmoes gefirt un mitgevirkt di "neshome" fun tshernovits. 

negative aspektn fun tshernovits zhitlovski hot zikh oykh mode geven, az "tshernovits" iz in eynike vikhtike aspektn geven a troyeriker durkhfal. "mitsad di hofenungen vos men hot farbundn mit der [kultur-]organizatsie [vos di konferents hot gezolt grindn vi ir hemshekhdike farkerperung], iz tsernovits geven a klorer, umbashtriner durkhfal, [vayl] shoyn tsu fil farshidnartik zenen geven yene elementn vos hobn tsunoyfgeshtelt di konferents". ot der negativer sakhakl iz nit keyn eynmoliker aroyszog bay zhitlovskin. mit etlekhe paragrafn vayter shraybt er, az "inem prat fun direkter aynvir - kung oyfn lebn mitsad der organizatsie vos iz bashafn gevorn oyf der konferents, iz tsernovits geven a tsradiker durkhfal... dos nay geboyrene kind hot gelebt nor a por teg... di rezolutsie fun "a" natsionaler shprakh, onshtot "der" natsionaler shprakh, hot glaykh fun onhayb on tseshpoltn im dem moyekh un farmshpet im oyf a nit lang ongehaltener ksise". di organizatsie vegn velkher zhitlovski redt do iz der kimat fargesener "oysfir-biuro far kultur-arbet" vos birnboym hot zikh gehat farendikt. nor azoy vi er iz geven a kaptsn in zibn poles un keyn prute gelt hot men fun ergets nit tsugeshikt kedey zikh un zayn meshpokhe oystsuhaltn un mitn biuro ontsufirn. hot er, nokhn varfn zikh aher (zukhndik kheyune fun zayne tsvey tshernovitser oysgabes: dokter birnboyms vokhnblat - oyf yidish - das Volk - oyf daytshish) un varfn zikh ahin (onfirndik mit a bikherkram, mit der hilf fun rutener tsu vemens natsionale aspiratsies er iz shoykh lange yorn gehat geven zeyer frayndlekh), oyfgegebn zayn voynort in tshernovits un zikh avek-gelozt oyf an andern derekh, oyfn derekh vos hot gefirt fun yidishizm tsu agudistisher frumkeyt. 

[Romanized by Ester Vaisman] 

Khaim Zhitlovski, Tshernovits un der yidishizm, reprinted from Afn shvel, 1968, no.185.

Back to the FIRST YIDDISH LANGUAGE CONFERENCE home page
 
Back to
Feedback, questions: send e-mail to Iosif_Vaisman@unc.edu